Ovaj članak može da se sluša Poslušajte tekst koji slijedi u nastavku
Prvog oktobra 2021. godine navršavaju se tačno tri decenije od prvog napada na Dubrovnik i početka opsade koje su izvele snage tadašnje Jugoslovenske narodne armije (JNA), potpomognute crnogorskim rezervistima i dobrovoljcima iz Istočne Hercegovine.
Opsada
Napad na Dubrovnik, čije je Stari grad pod zaštitom UNESCO, počeo je u 1. oktobra 1991. godine. “Opsada Dubrovnika” naziv je ratnih operacija koje su se odvijale od Prevlake i Konavala do šire regije grada Dubrovnika.
Vojnim formacijama JNA koje su učestvovale u Dubrovačkoj operaciji, komandovao je general Pavle Strugar.
Opsada Dubrovnika trajala je skoro devet mjeseci, do 26. maja 1992. godine.
Poginulo je 116 civila, 194 hrvatska branitelja i 165 pripadnika JNA iz Crne Gore.
U logorima Morinj (Crna Gora) i Bileća ( Bosna i Hercegovina) zatočene su 443 osobe iz dubrovačke regije, dok je prognano 33 hiljade civila.
Uništen je 2.071 stambeni objekat.
U vrijeme napada na Dubrovnik crnogorski premijer bio je sadašnji predsjednik Crne Gore Milo Đukanović, dok se na funkciji predsjednika Crne Gore tada nalazio pokojni Momir Bulatović.
I Đukanović i Bulatović su u to vrijeme bili u jedinstvenoj Demokratskoj partiji socijalista (DPS).
Odgovornost
Do danas u Crnoj Gori nije pokrenut nijedan krivični postupak zbog ratnih zločina tokom opsade Dubrovnika, iako je poznato da su se dogodili zločini nad civilnim stanovništvom i da je uništavana i privatna i javna imovina bez vojne potrebe koja bi to opravdala.
Niko od tadašnjih crnogorskih zvaničnika, od kojih su neki i danas na najvažnijim državničkim funkcijama, nije sudski procesuiran za događaje na području Dubrovnika.
Iako je 1991. govorio da je zamrzio šah zbog hrvatske šahovnice i da će “nametnuti rat” biti dobijen, Đukanović se 2000. izvinio građanima Hrvatske zbog učešća ljudi iz Crne Gore u napadu na Dubrovnik.
Dio domaće javnosti, okupljen prvenstveno oko Liberalnog saveza Crne Gore (LSCG) i Socijaldemokratske partije, zahtijevao je prekid agresije, optužujući za nju tadašnjeg predsjednika Srbije Slobodana Miloševića i vlast u Crnoj Gori.
Međunarodni sudovi
Međunarodni krivični sud za bivšu Jugoslaviju za ratne zločine tokom opsade Dubrovnika osudio je generala Pavla Strugara na osam godina zatvora zbog uloge u granatiranju grada, čime je prekršio zakone i običaje ratovanja, te zbog svjesnog uništavanja i oštećivanja religijskih, karitativnih, vaspitnih, umjetničkih i naučnih ustanova, istorijskih spomenika nulte kategorije, te umjetničkih i naučnih djela.
Viceadmiral Miodrag Jokić, komandant Vojno-pomorskog sektora Boka, osuđen je na sedam godina zatvora.
Pred Tribunalom je bio optužen i penzionisani admiral Milan Zec, ali je 2002. oslobođen nakon što je Tužilaštvo povuklo optužnicu poslije dodatne istrage kojom je utvrđeno da nema dovoljno dokaza za djela koja su mu stavljena na teret.
Kapetan prve klase Vladimir Kovačević Rambo, optužen je zajedno sa Strugarom, ali je njegov slučaj prepušten srpskom pravosuđu. Specijalni sud u Beogradu odbacio je 2007. godine optužnicu protiv njega za ratni zločin protiv civilnog stanovništva i granatiranje Dubrovnika, sa obrazloženjem da zbog bolesti nije u stanju da prati suđenje.
Jedino suđenje u Crnoj Gori
U Crnoj Gori je suđeno samo za slučaj logora Morinj koji se nalazi u blizini Kotora, a gdje su dovođeni zarobljenici iz Hrvatske.
Apelacioni sud u Podgorici je 2014. godine potvrdio presudu, kojom su četvorica optuženih osuđeni na ukupno 12 godina zatvora, što je bila prva pravosnažna presuda za ratne zločine, koju je izrekao jedan sud u Crnoj Gori.
Potvrđena je kazna od četiri godine zatvora za Iva Menzalina, Špira Lučić i Bora Gligića, dok je Ivo Gojnić osuđen na dvije godine zatvora. Rezervni oficir za administrativne i intendantske poslove, vojni policajac, kuvar i stražar osuđeni su za zlostavljanja hrvatskih vojnika 1991-92. godine, koji su zarobljeni na ratištu u blizini Dubrovnika, a potom dovedeni u logor Morinj.
Podgorički Viši sud je 2014. godine naložio državi da isplati ukupno 319.000 eura odštete za 13 hrvatskih državljana koji su bili zarobljeni u logoru Morinj.
Odnosi Crna Gora – Hrvatska danas
Nakon ratnih sukoba, Prevlaku koja se nalazi na ulazu u Bokokotorski zaliv, na granici Crne Gore i Hrvatske, preuzeli su posmatrači Ujedinjenih nacija do 2002. godine.
Nakon toga je utvrđen Protokol o privremenom graničnom režimu kojim Hrvatska ima kopneni dio poluostrva i morski pojas ulaza u Boku kotorsku od 550 metara, dok je dio akvatorijuma uz lijevu obalu poluostrva proglašen “ničijim morem”.
Taj status je zadržan do danas.
