Ovaj članak može da se sluša Poslušajte tekst koji slijedi u nastavku
Nakon zemljotresa 1979. godine struka je rekla sve. Identifikovani su rasjedi duž Crne Gore, a posebno primorja kao zone sa IX stepenom seizmičkog inteziteta, gdje je bila preporuka da se ne gradi duž rasjeda – što nije ispoštovano – posebno u Budvi. Dobili smo građevinski fakultet na kom se, osim onog u Skoplju, izučavalo aseizmičko projektovanje. Imali smo iskustvo koje je trebalo da posluži da se pripremimo za isto naredni put. Ostali smo u teoriji.
Struka je rekla svoje – ne treba graditi objekte koji su u svojoj osnovi asimetrični, poput nekadašnjeg hotela Tamaris, koji je imao prilikom zemljotresa 1979. godine oštećenja na stubovima zbog torzionog efekta, kao i dijagonalne pukotine nastale smicanjem (kasnije je porušen od strane firme g-dina Brkovića koji je imao stepen seizmičkog inteziteta u Herceg Novom XII po MCS skali – što generalno znači mijenjanje geografije, a podvodi pod totalnim uništenjem). Danas umjesto preporuka aseizmičkog projektovanja imamo klasični uticaj arhitektonske struke gdje je vizuelno primat, a u interesu investitorske urbanizacije. Ni dalje očigledno nije jasna pouka – objekti se grade da bi izdržali projektovani stepen seizmičkog inteziteta i tačka.
Zemljotres od 1979. godine je bio jak – IX stepen po MCS skali u epicentrlnoj zoni – na jadranskoj dislokaciji u moru, na potezu od Ulcinja do Bokokotorskog zaliva, gdje je pomjeranje rasjeda bilo 80 cm vertikalno. I bio je april i bila je nedjelja. I sa više od 100 žrtava treba da promislimo – šta da je bio ponedjeljak i djeca u srušenim školama? Ili šta da je bio jul i turisti u hotelima? Boka je imala primjere likvifakcije – ključanja tla, što je bilo blizu X po MCS skali. Sam zemljotres je bio specifičan jer je inicijalni hipocentar bio južno od Ulcinja – inicijalna tačka, nakon čega je pao stijenski blok gdje je od inicijalne tačke do Boke napravljena epicentralna zona duž cijelog crnogorskog primorja. Vazda li smo mimo svijeta!
Lakmus papir građevinarstva su zemljotresi. Hotel Slavija u Budvi je samo složio horizontalne konstruktivne elemente jedan na drugi i jeste primjer apsolutne kataklizme u dijelu mogućih žrtava da se zemljotres desio u julu. Da ne pominjem da su stari gradovi poput Kotora, Budve i Ulcinja bili u tom trenutku potpuno otpisani. Stari grad Bar ne pominjem jer je umro onda kada su ga crnogorci oslobodili i od tada nije živi grad. A jeste personifikacija nečega što se zove dilema – da li je svaka sloboda – sloboda?
U Budvi su registrovana tri mikrorsjeda, a jedan je na potezu Slovenske plaže, gdje je struka defiinsala maksimalnu spratnost od tri etaže. To je na početku ispoštovano, a kasnije se dešava pretvaranje Budve u karijes ako je pogledate s Markovića. Imamo sve – i stručnjake aseizmičkog projektovanja i urbaniste i cijelu struku koja je mogla da bude primjer kao u Japanu. Zašto nije? Koliko je koštao dodatni sprat da ga planer ucrta mimo predviđene tri etaže, a gdje smo došli do solitera upravo tamo gdje ne smiju da budu? To znaju planeri iz Beograda i investitori iz Budve. A biće da ćemo svi da saznamo šta je struka onog trenutka kada se zemljotres ponovi. Živimo u državi u kojoj se za zgrade kolektivnog stanovanja pro forme prave elaborati geotehničke nosivosti tla uz primjedbu da ni jedna konstrukcija koja je na rasjedu ne može da izdrži projektovani stepen seizmičkog inteziteta. Pa i u novoj vlasti, ako se dohvatimo struke, na čelu imamo čovjeka koji je prekršio sva pravila i da se Biblijskim jezikom izrazim, jer je to sad IN – odrekao se sina prije prvog pijetla.
Te 1979. smo živjeli u SFRJ. Imali smo osim JNA i Civilnu zaštitu i teritorijalnu odbranu. Svaki građanin je u vanrednoj situaciji znao mjesto odziva. Tada su građani obučavani i da pruže prvu pomoć unesrećenima. Imali smo jake firme sa građevinskom mehanizacijom i mogli smo da dejstvujemo u svakom gradu. Dobili smo brzu pomoć – kako zajednice u kojoj smo bili – SFRJ (izvan Crne Gore), tako i međunarodnih subjekata. Tada smo bili spremni da, prije svega u Crrnoj Gori počnemo borbu sa jednom takvom vanrednom situacijom odmah.
Zemljotres ne možemo predvidjeti, ali možemo posmatrati njegovo istorijsko kretanje u zoni u kojoj živimo. Recimo da je Dubrovnik u periodu od 1451. do 1516. godine imao pet zemljotresa sa IX stepenom MCS skale.
Danas nemamo ništa kao odgovor na vanredne situacije. Službe koje se bave vanrednim situacijama su bile fiktivne za 30 godina dementorstva DPS, a nema naznaka ni kod nove vlasti da se bave pitanjima mogućih vanrednih situacija. Službe postoje na papiru. Njihova snaga se vidjela u poplavama u Zeti i za Nušića nevjerovatnoj borbi protiv snijega u Podgorici – kada su prikazivali mehanizaciju za čišćenje snijega, kroz mehanizaciju koja je za potpuno druge radove. Slično kao kada bi snagom uma vršili hirušku operaciju…. Ili glumili dok se snijeg ne otopi. Gotovo svake godine požari unište vrijednost makar jednog kanadera, dok nam se neopremljeni vatrogasci bore s požarima, a njihova borba dobija epske razmjere – ali ne i opremu. Avioni koji su u službi gašenja požara izgledaju kao mrav kod Solomona, ali taj mrav je građanin, a Solomoni treba da obezbijede uslove da nam bogatstva ne gore svakog ljeta. Vatrogasci daju sve od sebe – politikantski političari čekaju da padne kiša i konstatuju da su zadovoljni.
Gađani u regularnim uslovima ne znaju da pruže unesrećenom na ulici prvu pomoć, a kamoli u uslovima zemljotresa iz 1979. godine da se ponašaju adekvatno. Danas nema SFRJ, ni moćnih građevinskih mašina po gradovima, koje su bile angažovane u spasavanju iz ruševina , kao firmi Prvoborac iz Herceg Novog, GP Crna Gora iz Nikšića, OGP iz Podgorice i drugih, mašina Radoja Dakića, kompletnih timova Civilne zaštite po opštinama, JNA. Danas ostade samo BEMAX.
Nakon toliko godina od zemljotresa koji je trebao da nas okrene u smjeru spremnosti za naredni koji predstoji, kao sistem smo u debelom minusu. Sve se svodi na neće se desiti. A ako se desi – gledaćemo ožalošćene političke prvake koji će od tragedije za čije su posljedice odgovorni svojim neradom, napraviti priču o posljedici za koju je tragedija postala politička propaganda. Kao i kod ratova u kojima su tako krvavo učestvovali.
Japan je reper za spremnost na zemljotres i to je trebalo da postane uzor nama već 16. aprila 1979. godine. Ljudima iz struke jeste. Ali struka nije politika.
Kad se dasi – struka će opet da bude u zapećku. Objekti koji su u Podgorici pozitivno odreagovali na zemljotres 1979. su u narednom periodu dijelom potkopani i sa narušenim konstruktivnim elementima i stabilnošću zbog poslovnih prostora koji su formirani bez dozvole. Period s početka devedesetih je bio bez kontrole struke – posebno u Budvi. Autoru teksta je nuđeno više puta da zadovolji formu – potpisujući dokumentaciju jednog od investitora u Budvi, bez izlaska na gradilište za vrlo primamljiv novac, što je sa njegove strane odbijeno – ali jeste prikaz zakonskih anomalija gdje je u građevinarstvu sve moguće – pa i zadovoljavanje forme bez suštine.
A u Turskoj su u zemljotresima srušene nove zgrade.
